Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (“TCMB”) tarafından yılın son günü (31.12.2023) yayımladığı Dijital Türk Lirası Birinci Faz Değerlendirme Raporu (“Rapor”) ile Dijital Türk Lirasına (“Dijital TL”) ilişkin tamamlanmış ve planlanan çalışmalara ek olarak;

• çalışmalar esnasında tespit edilen bulgular ve değerlendirmelere,
• ilerleyen fazlara yönelik planlara,
• hukuki ve iktisadi alanlardaki gereksinimlere
• teknik altyapıda tercih edilen teknolojiye gerekçeleriyle birlikte

yer verilmiştir.

Hatırlanacağı üzere TCMB tarafından;

• 2020 — İlk çalışmalar 2020 yılında başlatılmış,
• 2021.10.15- ASELSAN, HAVELSAN ve TÜBİTAK’ın da yer aldığı Dijital Türk Lirası İş Birliği Platformu kurulmuş,
• 2022.12.29- Dijital TL Ağı üzerindeki ilk başarılı işlemin gerçekleştiği bilgisi 29.12.2022 tarih ve 2022–55 sayılı basın duyurusu ile paylaşılmış,
• 2023.12.31- Çerçevesini perakende ödemeler oluşturulan birinci fazın tamamlandığı yayımlanan Rapor ile kamuoyu ile paylaşılmıştır.

TCMB tarafından, Rapor’da birinci fazda araştırma geliştirme teknik altyapı çalışmalarını sürdürüldüğü, kullanılacak teknolojilerin tasarlandığı ve geliştirildiği, ihtiyaç duyulan entegrasyonların geliştirildiği, çeşitli senaryolarda simülasyon ve test çalışmalarının, siber güvenlik ve performans ile kullanıcı deneyimi ölçme çalışmalarının gerçekleştirildiği paylaşılmıştır.

TCMB tarafından yayımlanan Rapor birçok dikeyde detaylı ve önemli bilgi içermekle birlikte yazımızda önemli olduğunu değerlendirdiğimiz hususlara yer verdiğimizi paylaşmak isteriz.

Dijital TL Tanımı ve Kripto Varlık Vurgusu

TCMB, Rapor’da merkez bankası dijital paralarını, egemen bir ülkenin parasının dijital biçimi olarak tanımlamış ve dijital para denince akla gelenin aksine dijital paranın bir kripto varlık olmadığını vurgulamıştır.

Yurt dışı uygulamalarında, özellikle Avrupa Birliği ülkelerinin merkez bankaları tarafından yapılan açıklamalarda da dijital paranın kripto varlık olmadığı vurgusu TCMB’nin değerlendirmesi ile paralellik göstermektedir.

Rapor’da Dijital TL’nin, tedavüldeki banknot para dahil mevcut finansal ürün ve hizmetlere rekabet amacıyla çıkarılmadığı, aksine tamamlayıcı olmasının planlandığı belirtilmiştir.

Değerlendirmelerin her ülke özelinde çok boyutlu, özgün ve yeni olduğu notu düşülerek mutlak bir terminolojiyi benimsetme amacı güdülmediği de dipnot olarak Rapor’da paylaşılmıştır.

Dijital Kimlik Çalışmaları

TCMB tarafından yapılan değerlendirmede dijital ödemelerde tarafların fiziksel olarak aynı ortamda bulunma zorunluluğu olmadığı için teknik olarak kimliğin doğrulanması ihtiyacını karşılayan en yaygın yöntemlerden birisinin dijital kimlik olduğu paylaşılmıştır.

TCMB tarafından son yıllarda yapılan yasal düzenlemelerde “Banka tarafından uygun bulunan merkezi bir yapı” seçeneğine, kimlik doğrulama süreçlerine ilişkin düzenlemelerde yer verilmesi, dijital kimliğe atfedilen önemin ve planlar arasında yer almasının bir işareti olarak kabul edilebilecektir.

Rapor’da, dijital kimlik sisteminin Dijital TL’nin temel bileşenlerinden biri olarak konumlandırıldığı açık kaynak kodlu yazılımlar kullanılarak hazırlanıp ve test edildiğine yer verilmiştir.

Dijital TL kullanıcılarının, sisteme kaydolmak için tercih ettiği finansal aracı kurumlar üzerinden edindikleri müşterini tanı belgelerini, kendileri muhafaza ederek farklı aracı kurumlar üzerinden yapılan işlemlerde başka bir aracı kuruma bağımlı olmadan doğrulama için kullanabilme imkanı olacağı belirtilmiştir.

Son olarak, TCMB tarafından dijital kimlik için benimsenen modelin kullanıma alınmadan önce mevzuat ile uyumlu hale getirilmesinin önem arz ettiği paylaşılmıştır.

Yeni Aktör “Finansal Aracı Kurum”

Dijital TL yapısında mevcut yaklaşım kapsamında Dijital TL’ye erişimin, ticari bankaların dahil olduğu finansal aracı kurumlar üzerinden gerçekleştirileceği ve Dijital TL’nin dağıtımının bankalar ve lisanslı katılımcılar tarafından üstlenileceği belirtilmiştir.

Rapor’da paylaşılan bilgilerden dağıtım sürecinin ana aktörünün bankalar olduğu, buna ek olarak lisanslama ile yeni aktörlerin de sürece dahil edileceği anlaşılmaktadır.

Mevcut Dijital Türk Lirası Sistemine erişim sadece finansal aracı kurumlar üzerinden sağlanabilmekte ise de ilerleyen fazlarda, sistemde yer almayan hizmet sağlayıcıların, bir finansal aracı kurum üzerinden sistemle etkileşimde bulunarak son kullanıcılar için erişim sağlayabileceği belirtilmiştir. Rapor’da, Dijital Türk Lirası Sistemi’nin herhangi bir finansal aracı kuruma bağımlı olunmadan erişilebilecek şekilde tasarlandığı açıkça belirtilmiştir.

Finansal aracı kurum, kullanıcıya sisteme erişebilmesi için içerisinde kişisel bilgilerin yer aldığı doğrulanabilir temin belgelerini sağlayacağı belirtilmiştir.

TCMB tarafından, dağıtık defter teknolojisinin kullanılmasının, finansal aracı kurumların uyum maliyetlerini ciddi ölçüde azaltmasının beklendiğine de yer verilmiştir.

Dijital Türk Lirası İş Birliği Platformunun Genişletilmesi

İkinci faz çalışmaları kapsamında Dijital Türk Lirası İş Birliği Platformu (“Platform”), yeni katılımcılarla genişletileceği belirtilmişse de yeni katılımcıların hangi dikeylerde Platforma katkı sağlamasının beklendiği net olarak anlaşılmamaktadır.

İktisadi ve Hukuki Çalışmalara Öncelik Verilmesi ve Yasal Düzenlemelerin Gerçekleştirilmesi

Bilindiği üzere TCMB, 2021 yılında Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik’te yaptığı düzenleme ile sadece birebir bir itibari para karşılığı olarak çıkarılan, sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan gayri maddi varlıklara ilişkin ilk düzenleme mevzuatımızda yerini almıştır.

Bu düzenleme ile kapsama alınacak gayri maddi varlıkların Dijital TL’den bağımsız olarak elektronik para olarak kabul edileceği ve bu düzenleme kapsamında elektronik para olarak değerlendirilecek gayri maddi varlıklara ilişkin ihtiyaç duyulan usul ve esasların TCMB tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirleneceğine yer verilmişti.

Bu bağlamda, öncelikle ilgili düzenlemelerin Dijital TL’yi kapsamadığını, Rapor’da Dijital TL’nin bir elektronik para olarak değerlendirilmediğine yer verildiğini paylaşmak isteriz.

Dijital Türk lirasının tedavülüne yönelik olarak teknolojik karar noktalarının ve sürelerdeki tercihlerin yanı sıra, hukuki ve iktisadi boyutlarının da incelenmesinin önem arz ettiği belirtilerek, üzerinde çalışılmaya devam edilen hukuki ve iktisadi bir kısım sorular Rapor ile paylaşılmıştır.

Hukuk Dikeyinde;

• Dijital TL’nin ek bir tanıma ihtiyacı var mıdır?
• Dijital TL kapsamında TCMB Kanununda hangi düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır?
• Dijital TL’ye ilişkin TCMB Kanunu dışında yasal değişiklikler neler olmalıdır?
• Kişisel verilerin korunması mevzuatı Dijital TL Sisteminde nasıl uygulanacaktır?
• Suç gelirlerinin aklanması ile terörizmin finansmanının önlenmesi hususları Dijital TL kullanımı kapsamında nasıl uygulanacaktır?
• Dijital TL’nin mevcut ödeme sistemleri ve sınır ötesi işlemler ile birlikte çalışabilirliği için ilave düzenlemelere ihtiyaç duyulmakta mıdır?
• Dijital TL hesabına/cüzdanına sahiplik kısıtlamalarına ihtiyaç var mıdır?

TCMB tarafından bu sorulara yönelik çalışmaların devam ettiği, ilerleyen fazlarda da uygunluklarının teyit edilerek somut uygulamalarının hayata geçirileceği paylaşılmıştır.

DEĞERLENDİRME

TCMB tarafından yayımlanan Rapor’un sektördeki paydaşlar, bu alanda çalışmaları bulunan ve ilgi duyan kişiler ve tüm kamuoyu açısından kapsayıcı ve çok faydalı ve olduğu kanaatinde olduğumuzu paylaşmak ve emeği geçenlere teşekkür ile başlamak isteriz.

Dijital Türk Lirası’nın tanımının, kripto varlık/paralardan ayrılan yanlarının vurgulanması, kullanılan teknolojilerin tercih nedeni ve test senaryolarında karşılaşılan ve/veya karşılaşılması muhtemel sorunlara ilişkin değerlendirmeleri içeren nitelikli bir raporun kamuoyu ile paylaşılması hiç kuşkusuz finans sektöründeki aktörlerin ve bu alanda çalışma gerçekleştiren kişilerin de bu alandaki çalışmalarını olgunlaştıracaktır.

Kullanıcı tekelinde daha özgür bir veri ile kullanıcı merkezli, kullanıcıların hayatlarını büyük ölçüde kolaylaştıracak yeni ürün ve hizmetlerin daha hızlı ve kolay hayatımıza gireceği görüşündeyiz. Bu çalışmaların uluslararası işlemler bakımından da kullanıcılara daha sürtünmesiz ve hızlı finansal imkanlar sağlayacağı kanaatindeyiz.

Rapora ilişkin basın duyurusu:

Rapor: